Historia

: Historia; 07 październik 2013; Odsłony: 18195

Patron

Stefan Żeromski herbu Jelita urodził się 14 października 1864 roku we wsi Strawczyn (województwo kieleckie), a zmarł 20 listopada 1925 roku w Warszawie. Pochodził z zubożałej rodziny szlacheckiej. Był wybitnym polskim prozaikiem, publicystą, dramaturgiem, nazwanym "sumieniem polskiej literatury". Posługiwał się pseudonimami Maurycy Zych, Józef Katerla i Stefan Iksmoreż.

W 1873 roku dziewięcioletni Żeromski rozpoczął pobieranie nauk elementarnych w wiejskiej szkole w Psarach, a w 1874 roku wstąpił do gimnazjum w Kielcach. W tym też okresie powstawały jego pierwsze utwory literackie– wiersze, dramaty oraz przekłady z literatury rosyjskiej. W 1882 roku na łamach „Tygodnika Miód i Powieść” (nr 27) zadebiutował tłumaczeniem wiersza pt. „Pragnienia” Michała Lermontowa.Od tego też roku, aż do 1891 rozpoczął systematyczne prowadzenie „Dzienników”.

Kłopoty zdrowotne i trudności finansowe sprawiły, iż Żeromski nie zdał matury i jesienią 1886 roku wyjechał do Warszawy, gdzie wstąpił do Szkoły Weterynaryjnej.Podczas pobytu w stolicy Żeromski współpracował z dwoma czasopismami: „Głosem” oraz „Tygodnikiem Powszechnym”, na łamach, których publikował swoje pierwsze utwory m.in. „Ach, gdybym dożył tej pociechy”. Należał tam także do tajnego Związku Młodzieży Polskiej, którego celem było odbudowanie niepodległego i demokratycznego państwa polskiego w granicach sprzed rozbiorów.

Niestety z braku środków materialnych zmuszony był porzucić studia weterynaryjne i podjąć pracę guwernerów szlacheckich dworach sandomiersko - kieleckich, lubelskich, nałęczowskich, podlaskich, jak również i łysowskich. Dzięki pobytowi w Nałęczowie w 1890 roku, Żeromski poznał swoją przyszłą żonę Oktawię z Radziwiłłowiczów Rodkiewiczową.

W 1892 roku wyjechał do Szwajcarii gdzie objął posadę zastępcy bibliotekarza w Muzeum Narodowym Polskim w Rapperswilu.Tam powstawały m.in. „Syzyfowe prace”. Pobyt na emigracji pozwolił nawiązać nowe znajomości i kontakty. Zetknął się tam z pisarzami oraz działaczami politycznymi i społecznymi, m.in. Gabrielem Narutowiczem, Edwardem Abramowiczem oraz Julianem Marchlewskim. Latem 1896 roku Żeromski powrócił do Polski i osiadł w Nałęczowie. Rok później otrzymał posadę pomocnika bibliotekarza w Bibliotece Ordynacji Zamoyskich i przeniósł się z rodziną do Warszawy, gdzie przebywał do 1903 roku. W 1899 roku pisarzowi urodził się syn Adam, co zbiegło się z ukończeniem pracy nad powieścią „Ludzie bezdomni”.

Po sukcesie wydawniczym powieści „Popioły”w 1904 roku Żeromski przeprowadził się na rok do Zakopanego,gdzie działał w organizacjach demokratycznych oraz uczestniczył w pracach na rzecz Biblioteki Towarzystwa Szkoły Ludowej (TSL), a po utworzeniu w Zakopanem Towarzystwa Biblioteki Publicznej został jej prezesem i pełnił bezinteresownie funkcję bibliotekarza.

Czytelnia Zakopiańska przekształcona obecnie na Bibliotekę Publiczną, rozwija się dzięki staraniom i pracy p. Żeromskiego bardzo pomyślnie. Z każdym dniem niemal wpływają nowe dzieła, ilość pism w czytelni zwiększyła się również znacznie. Wkrótce biblioteka stanie się zapewne punktem zbornym całego tutejszego ruchu umysłowego[1].

Żeromski osobiście ofiarował Bibliotece znaczne ilości własnych książek, a także organizował wieczorki poetyckie, odczyty oraz zabawy taneczne w celu pozyskania dodatkowych funduszy na rzecz placówki.

Zabawa urządzona dnia 31 grudnia na korzyść Biblioteki Publicznej powiodła się w zupełności. Już to samo, że do protektorów, ze względu na cel, zaliczano tak znanych, jak Stefan Żeromski, Tadeusz Miciński, Władysław Reymont, Leon Wyczółkowski, czyniło zabawę niezwykle interesującą dla wszystkich. […] Jakim był nastrój licznie zebranej publiczności, świadczy samorzutnie powstały, owacyjny wyraz uznania złożony pp. Żeromskim[2].

W 1905 roku po opuszczeniu Zakopanego i udaniu się do Nałęczowa, pisarz w dalszym ciągu pozostawał w kontakcie z Biblioteką Publiczną w Zakopanem. Był twórcą wstępu do sprawozdania z działalności i stanu tejże placówki oświatowej od 1 I 1912 do 1 I 1913 roku. W ramach wdzięczności zakopiańska Biblioteka w 1914 roku mianowała Żeromskiego jej honorowym członkiem, a od 1965 roku nosi Jego imię.

Od roku 1909 Żeromski współpracował z organizacją Towarzystwa Pisarzy Polskich i brał udział w inicjatywie sprowadzenia zwłok Juliusza Słowackiego do kraju. W latach 1909-1912 roku pisarz przebywał wraz z synem i żoną Oktawią w Paryżu. Tu też spotkał Annę Zawadzką, kobietę, z którą od 1913 roku związał się na stałe. W tym też roku, we Florencji na świat przyszła córka Stefana Żeromskiego - Monika.

Po wybuchu I wojny światowej zgłosił się do Legionów Polskich, lecz nigdy nie brał czynnego udziału w walkach. Pełnił za to funkcję oficera w krakowskim departamencie wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego, a po powrocie do Zakopanego był bardzo mocno zaangażowany w sprawy Naczelnego Komitetu Zakopiańskiego.Ponadto został prezydentem Rzeczypospolitej Zakopiańskiej - państwa istniejącego od 13 października do 16 listopada 1918 r. na terenie Zakopanego i jego okolic.Wspólnie z Janem Kasprowiczem i Medarderm Kozłowskim stworzył Organizację Narodową przekształconą 1 listopada 1918 roku w Radę Narodową - organ kierowniczy niepodległej, polskiej Rzeczypospolitej Zakopiańskiej, której został przewodniczącym.

[…] powierzono [mi] niemal „dyktaturę” nad Zakopanem i przyległymi dolinkami. Sprawowałem ten niezapomniany, śmieszny i wzniosły urząd przez jedenaście dni, gdy się mama Austria waliła w gruzy. Zaprzysięgłem uroczyście wojsko, policję, szpiclów, gminę, pocztę i telegraf na wierność nowemu Państwu, a nawet prowadziłem wojnę o odzyskanie wsi Głodówka i Sucha Góra od inwazji czeskiej. Mile wspominam te moje przewagi wojenne i dyktatorskie, gdyż zawierają morze wesela[3].

31 lipca 1918 roku Żeromskiemu zmarł dziewiętnastoletni syn, Adam, któremu zadedykował tekst publicystyczny dotyczący spraw społeczno-politycznych pt. "Początek świata pracy".

W 1919 roku Żeromski zamieszkał w Warszawie, gdzie rok później został wybrany na pierwszego prezesa Zawodowego Związku Literatów Polskich. Uczestniczył także w akcji przedplebiscytowej w regionie Powiśla służącej przyłączeniu tych obszarów do Polski. Ponadto był pomysłodawcą powstania projektu Akademii Literatury, Straży Piśmiennictwa Polskiego, a w 1925 roku został założycielem i pierwszym prezesem polskiego oddziału PEN Clubu - międzynarodowego stowarzyszenia pisarzy założonego w celu promowania przyjaźni oraz intelektualnej współpracy pomiędzy pisarzami z całego świata.

W latach dwudziestych mieszkał w Konstancinie-Jeziornie pod Warszawą, gdzie powstały takie dzieła jak „Wiatr od morza”, za który otrzymał państwową nagrodę literacką, oraz„Przedwiośnie”. Pod koniec życia przeniósł się na Zamek Królewski w Warszawie.

Żeromski zmarł 20 listopada 1925 roku i został pochowany na cmentarzu ewangelicko –reformowanym w Warszawie. Pożegnalne utwory poświęcili mu m.in.Jan Lechoń, Julian Tuwim, Maria Pawlikowska – Jasnorzewska, Leopold Staff, Władysław Broniewski oraz Antoni Słonimski.W 1928 roku w Nałęczowie otwarto muzeum poświęcone pisarzowi.

Informacje o patronie i wystawie z nim związanej, zorganizowanej przez MBP w Zakopanem, znajdują się w zakładce:

https://biblioteka.zakopane.eu/realizowane-projekty/program-niepodlegla-2019.html

Bibliografia:

- Eile S., Kasztelewicz S., Stefan Żeromski. Kalendarz życia i twórczości, wyd. 2, Kraków 1976, s. 455.

- Mantyka M., Z dziejów zakopiańskiej Biblioteki 1900-2000, Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, Kraków 2000 r., s. 27-30, 42-43.

-„Przegląd Zakopiański” 6:1904, nr 2 (z 15 XI), s. 15.

-„Przegląd Zakopiański” 7:1905, nr 1 (z 1 I), s. 305.

- http://zeromski.mnki.pl/

[1] „Przegląd Zakopiański” 6:1904, nr2 (z 15 XI), s. 15.

[2] Tamże, 7:1905, nr 1 (z 1 I), s. 305.

[3] S. Eile, S. Kasztelewicz, Stefan Żeromski. Kalendarz życia i twórczości, wyd. 2, Kraków 1976, s. 455.

Zdjęcia: Biblioteka Narodowa

1. Oktawia i Stefan Żeromscy z przyjaciółmi w Zakopanem [1905]

2. Stefan Żeromski na wycieczce górskiej w Dolinie Małej Łąki w Tatrach [1916]

3. Stefan Żeromski przed Willą Władysławka [1918]

: Historia; 25 luty 2012; Odsłony: 28157

Z kart historii

Zakopane w historii polskiego bibliotekarstwa i czytelnictwa odegrało poważną rolę. Bieg wypadków politycznych sprawił, że gdy w innych rejonach podzielonego kraju stosowano różne formy ucisku narodowościowego, Galicja korzystała z autonomii politycznej.

Zakopane było właśnie tym miejscem, gdzie zacierały się kordony, zatracały separatyzmy dzielnicowe - tu właśnie powstawały ogniska kultury polskiej, wolne od naleciałości austriackich, rosyjskich, czy pruskich.

Pierwsza biblioteka w Zakopanem powstała w 1875 r. z inicjatywy Towarzystwa Tatrzańskiego. Biblioteka TT licząca 2400 wol. spłonęła w czasie pożaru drewnianego budynku Dworca Tatrzańskiego 21 stycznia 1900 r.

Działacze Towarzystwa Oświaty Ludowej zorganizowali w Zakopanem Czytelnie Ludową. Jej uroczyste otwarcie nastąpiło 26 czerwca 1887 r. Opiekę nad Czytelnią sprawowali Maria i Bronisław Dembowscy. Po śmierci B. Dembowskiego, który zmarł w 1893 r., Czytelnia zakończyła swoją działalność.
W latach 1887 - 1908 działała w Zakopanem Czytelnia Stacji Klimatycznej. Pod koniec 1908 r. Czytelnia Stacji połączyła się z Biblioteką Publiczną.
Piękną kartę w rozwoju czytelnictwa na Skalnym Podhalu ma Zakopiańskie Towarzystwo Szkoły Ludowej, założone 16 sierpnia 1894 r. W 1899 r. z inicjatywy TSL zorganizowano Czytelnię im. Adama Mickiewicza w Zakopanem i wypożyczalnię w Poroninie. Z początkiem XX w. TSL założyło szereg wypożyczalni w okolicznych wioskach.
Istniejące wypożyczalnie były niedostępne dla młodzieży akademickiej, która coraz liczniej przyjeżdżała do Zakopanego dla wypoczynku lub leczenia gruźlicy. I z inicjatywy studentów przystąpiono do organizowania stowarzyszenia pod nazwą Czytelnia Zakopiańska. Głównym zadaniem stowarzyszenia miało być zorganizowanie biblioteki, kompletowanie roczników czasopism, a także organizowanie pogadanek naukowych i zebrań towarzyskich. Podanie do władz o zatwierdzenie statutu podpisali dr Marian Hawranek i Wacław Tokarz student UJ.
Dzień 11 stycznia 1900 r. był dniem formalnego powstania Czytelni Zakopiańskiej. W dniu powstania Czytelnia liczyła 80 członków, posiadała ponad 200 wol. książek i prenumerowała 40 czasopism. Początkowo mieściła się w domu Józefa Słowika przy ulicy Zamoyskiego, a maju 1900 r. przeniosła się do wilii "Polanka".

Pracami stowarzyszenia kierował Zarząd. Członkowie Zarządu pełnili swe obowiązki bezpłatnie. Pierwszym prezesem został dr M. Hawranek (1866 - 1901). Po jego śmierci funkcje prezesa powierzono prof. Piotrowi Chmielewskiemu (1848 - 1904 ). Chmielowski dążył do rozwoju Czytelni jako pracowni literackiej dla ludzi pióra. Czynnie uczestniczył w życiu kulturalnym Zakopanego wygłaszając w salach Czytelni odczyty o współczesnej literaturze polskiej. Z jego inicjatywy zorganizowano 1 stycznia 1902 r. pierwszą w Zakopanem wystawę sztuk pięknych.
Po śmierci Chmielowskiego zrodził się pomysł przekształcenia Czytelni w Bibliotekę Publiczną. Z inicjatywą tą wystąpił Dionizy Bek ( 1865 - 1907). Poparli go dr Marcin Woyczyński (1870 - 1938) i przebywający w Zakopanem Stefan Żeromski ( 1864 - 1925). Zawiązano Towarzystwo Biblioteki Publicznej i przystąpiono do opracowania statutu. Został on zatwierdzony przez Namiestnictwo 15 sierpnia 1904 r. Po utworzeniu Biblioteki - Żeromski został jej prezesem i pełnił bezinteresownie funkcję bibliotekarza. Ofiarował bibliotece kilka skrzyń własnych książek. Dla uzyskania dodatkowych funduszów organizował odczyty, wieczorki poetyckie i zabawy taneczne. Żeromski, po wyjeździe z Zakopanego w kwietniu 1905 r., w dalszym ciągu interesował się losami Biblioteki. Na prośbę dr Józefa Żychonia, napisał wstęp do sprawozdania z działalności za 1912 r. W 1914 r. objął stanowisko po. prezesa i funkcję tę pełnił do zakończenia wojny. Ale i Biblioteka pamiętała o swoim prezesie. W 1914 r. Żeromski został mianowany jej honorowym członkiem, a od 1965 r. Miejska Biblioteka Publiczna nosi Jego imię.
W 1905 r. Biblioteka przejęła księgozbiór społeczno - polityczny zakopiańskiej sekcji PPS. Powstanie tego księgozbioru wiąże się z działalnością w Zakopanem Franciszka Ksawerego Praussa ( 1874 - 1925).
Księgozbiór biblioteki powiększał się systematycznie. Z około 3500 wol. w 1904 r., w 1912 r. liczył 5666, a w 1918 r. - 9159 wol. Okres I wojny światowej nie zahamował działalności Biblioteki. Liczba czytelników w 1917 r. wzrosła w porównaniu do 1913 r. dwukrotnie i wynosiła 1827, a liczba wypożyczeń wzrosła o ponad 10 000 osiągając 34 823 wypożyczeń.
Biblioteka kilkakrotnie zmieniała siedzibę. Do 1908 r. mieściła się w wilii " Polanka". 11 listopada 1908 r. przeniosła się do " Bazaru Polskiego". Z początkiem 1914 r. została przeniesiona do Dworca Tatrzańskiego.
Pierwsze lata w niepodległej Polsce były trudne i nie sprzyjały rozwojowi Biblioteki. Powojenny kryzys spowodował zubożenie inteligencji, która zawsze stanowiła oparcie dla zakopiańskiej książnicy. Cały okres międzywojenny działalności Biblioteki związany jest z Jerzym Gawlińskim ( 1878 - 1951). Gawliński ukończył w 1905 r. kurs bibliotekarstwa - administracyjny. Pracę jako bibliotekarz rozpoczął w Bibliotece Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych w Krakowie. Od 1912 r. związał się z zakopiańską placówką i przez 27 lat był członkiem jej Zarządu, początkowo jako sekretarz, a następnie jako bibliotekarz.
W związku z reorganizacja Towarzystwa Tatrzańskiego, Biblioteka musiała oddać większe pomieszczenie i cały księgozbiór został umieszczony w mniejszym lokalu. Gdy to się stało, zniknęła ostatecznie możność utrzymania czytelni, urządzania odczytów i zebrań. Księgozbiór wzrastał systematycznie. W 1922 r. liczył 13 358 wol., w 1929 r. - 17 058, a w 1934 r. - 18 000. Zbory tworzyły dzieła naukowe, a tylko 1/3 stanowiła beletrystyka. Biblioteka pozbawiona nowości literatury pięknej traciła czytelników i sytuacja finansowa Towarzystwa była bardzo trudna. W związku z tym wśród członków Zarządu powstał projekt likwidacji książnicy. Tylko dzięki ofiarności i wytrwałości Gawlińskiego Biblioteka mogła przetrwać. Rozwój ruchu turystycznego w latach 1934 - 1939 przyczynił się do wzrostu liczby czytelników, a to pozwoliło na uzyskanie dodatkowych środków finansowych. Zarząd Miejski i Ministerstwo WRiOP zwiększyły dotacje na potrzeby Biblioteki.
11 listopada 1939 r. zjawili się w Bibliotece przedstawiciele władz okupacyjnych. Wiosną 1940 r. księgozbiór przeniesiono do lokalu przy ulicy Krupówki 41 a.
Po zakończeniu wojny, już w połowie lutego 1945 r. przystąpiono do organizowania BP. Pierwszym kierownikiem został Antoni Olcha ( 1914 - 1978), który z pomocą Gawlińskiego przystąpił do uporządkowania zbioru. Pod koniec lutego 1945 r. Biblioteka rozpoczęła swoja działalność.
Na mocy " Dekretu o bibliotekach" z 17 kwietnia 1946 r. biblioteki różnego typu połączono w jednolitą sieć bibliotek publicznych. Zakopiańska Biblioteka przejęła zbiory TSL, Stowarzyszenia Polsko - Francuskiego, prywatnej biblioteki "Nowości", TG " Sokół" oraz mniejszych bibliotek sanatoryjnych. Ustawowe rozwiązanie problemu bibliotek przyczyniło się do uporządkowania spraw finansowych, lokalowych i kadrowych.
W okresie powojennym nastąpił dynamiczny rozwój czytelnictwa. Pilną stała się sprawa organizacji filii i punktów bibliotecznych. W 1953 r. działało na terenie miasta osiem punktów bibliotecznych. Na początku lat 60 - tych część punktów przekształcono w filie biblioteczne i zorganizowano oddział dla dzieci. Sieć biblioteczna obejmuje: wypożyczalnie dla dorosłych, czytelnię, oddział dla dzieci i filię - Olcza, Harenda, Skibówki. Duży wkład w rozwój MBP wnieśli kierownicy placówki: Zygmunt Bielski ( 1949 - 1954), Andrzej Janiszewski ( 1954 - 1955), Janina Nowakowi ( 1956 ), a szczególnie Janina Mullerowi (1957 - 1972).
Po wojnie czytelnia mieściła się w budynku przy ul. Krupówki 41 a, za wypożyczalnia w kamiennicy przy ul. Krupówki 36. W 1950 r. MRN przydzieliła na potrzeby Biblioteki parter wili "Kresy", przy ul. A.Galicy 8. Po przeprowadzce MRN do nowego budynku w 1971 r., Bibliotece przekazano także pomieszczenia na I piętrze. W 1951 r. "Kresy" zwrócono właścicielom.
Po rozpadzie Gminy Tatrzańskiej w kwietniu 1995 r. przekazano dla potrzeb Biblioteki lokal na Osiedlu Łukaszówki 4 a. w 2001 r. oddział dla dzieci otrzymał pomieszczenie w lokalu przy ul.Zborowskiego 1.
W okresie po II wojnie światowej zmieniała się struktura administracji terenowej, zmieniała się funkcja MBP. W 1951 r. Zakopane zostało powiatem miejskim. Biblioteka działała w strukturach powiatowych ówczesnego województwa krakowskiego. 1 lipca 1977 r. utworzono jednostkę administracyjną pod nazwą Zakopane i Gmina Tatrzańska. MBP podlegały filie: w Murzasichlu, Poroninie, Zębie, Nowym Bystrem, Kościelisku, Witowie i Dzianiszu. Ten stan utrzymywał się do 31 grudnia 1994 r., tj. do podziału Gminy Tatrzańskiej.
W wyniku reformy administracyjnej kraju utworzony został Powiat Tatrzański. Od 2000 r. na mocy porozumienia zawartego pomiędzy Zarządem Powiatu Tatrzańskiego i Zarządem Miasta Zakopane - MBP pełni funkcję Biblioteki Powiatowej. Tym samym struktura organizacji sieci bibliotek publicznych powiązana została ze strukturą administracji państwa. Miejska Biblioteka Publiczna wraz z 14 bibliotekami wiejskimi tworzy powszechną sieć placówek w powiecie. Rozpoczęta zostałą komputeryzacja zbiorów bibliotecznych. Obecnie gdy liczy się szybki dostęp do informacji, biblioteka musi być zasobna i nowoczesna. Użytkownik może wyszukiwać interesujące książki w katalogu on-line.

Zakopiańska Biblioteka jest otwarta na potrzeby Środowiska. Daje możliwość spędzenia wolnego czasu przy książce, czasopiśmie lub komputerze, a także pozwala poznać ciekawych ludzi - prelegentów czwartków literackich.

Zatem nasza biblioteka - tak bogata w historię i zasoby książkowe - zaprasza w swoje progi...