Dokładnie 14.10.2014r. przypadła 150 rocznica urodzin Stefana Żeromskiego, który od 1965 roku jest patronem Miejskiej Biblioteki Publicznej w Zakopanem. Z tej okazji gościliśmy dyrektor Muzeum Biograficzno-Literackiego Stefana Żeromskiego w Nałęczowie p. Marię Mironowicz - Panek, która wygłosiła referat "STEFAN ŻEROMSKI -PIEWCA PIĘKNA ZIEMI POLSKIEJ".
Stefan Żeromski herbu Jelita urodził się 14 października 1864 roku we wsi Strawczyn (województwo kieleckie), a zmarł 20 listopada 1925 roku w Warszawie. Pochodził z zubożałej rodziny szlacheckiej. Był wybitnym polskim prozaikiem, publicystą, dramaturgiem, nazwanym "sumieniem polskiej literatury". Posługiwał się pseudonimami Maurycy Zych, Józef Katerla i Stefan Iksmoreż.
W 1873 roku dziewięcioletni Żeromski rozpoczął pobieranie nauk elementarnych w wiejskiej szkole w Psarach, a w 1874 roku wstąpił do gimnazjum w Kielcach. W tym też okresie powstawały jego pierwsze utwory literackie – wiersze, dramaty oraz przekłady z literatury rosyjskiej. W 1882 roku na łamach „Tygodnika Miód i Powieść” (nr 27) zadebiutował tłumaczeniem wiersza pt. „Pragnienia” Michała Lermontowa. Od tego też roku, aż do 1891 rozpoczął systematyczne prowadzenie „Dzienników”.
Kłopoty zdrowotne i trudności finansowe sprawiły, iż Żeromski nie zdał matury i jesienią 1886 roku wyjechał do Warszawy, gdzie wstąpił do Szkoły Weterynaryjnej. Podczas pobytu w stolicy Żeromski współpracował z dwoma czasopismami: „Głosem” oraz „Tygodnikiem Powszechnym”, na łamach, których publikował swoje pierwsze utwory m.in. „Ach, gdybym dożył tej pociechy”. Należał tam także do tajnego Związku Młodzieży Polskiej, którego celem było odbudowanie niepodległego i demokratycznego państwa polskiego w granicach sprzed rozbiorów.
Niestety z braku środków materialnych zmuszony był porzucić studia weterynaryjne i podjąć pracę guwernera w szlacheckich dworach sandomiersko - kieleckich, lubelskich, nałęczowskich, podlaskich, jak również i łysowskich. Dzięki pobytowi w Nałęczowie w 1890 roku, Żeromski poznał swoją przyszłą żonę Oktawię z Radziwiłłowiczów Rodkiewiczową.
W 1892 roku wyjechał do Szwajcarii gdzie objął posadę zastępcy bibliotekarza w Muzeum Narodowym Polskim w Rapperswilu. Tam powstawały m.in. „Syzyfowe prace”. Pobyt na emigracji pozwolił nawiązać nowe znajomości i kontakty. Zetknął się tam z pisarzami oraz działaczami politycznymi i społecznymi, m.in. Gabrielem Narutowiczem, Edwardem Abramowiczem oraz Julianem Marchlewskim. Latem 1896 roku Żeromski powrócił do Polski i osiadł w Nałęczowie. Rok później otrzymał posadę pomocnika bibliotekarza w Bibliotece Ordynacji Zamoyskich i przeniósł się z rodziną do Warszawy, gdzie przebywał do 1903 roku. W 1899 roku pisarzowi urodził się syn Adam, co zbiegło się z ukończeniem pracy nad powieścią „Ludzie bezdomni”.
Po sukcesie wydawniczym powieści „Popioły” w 1904 roku Żeromski przeprowadził się na rok do Zakopanego, gdzie działał w organizacjach demokratycznych oraz uczestniczył w pracach na rzecz Biblioteki Towarzystwa Szkoły Ludowej (TSL), a po utworzeniu w Zakopanem Towarzystwa Biblioteki Publicznej został jej prezesem i pełnił bezinteresownie funkcję bibliotekarza.
Czytelnia Zakopiańska przekształcona obecnie na Bibliotekę Publiczną, rozwija się dzięki staraniom i pracy p. Żeromskiego bardzo pomyślnie. Z każdym dniem niemal wpływają nowe dzieła, ilość pism w czytelni zwiększyła się również znacznie. Wkrótce biblioteka stanie się zapewne punktem zbornym całego tutejszego ruchu umysłowego.
Żeromski osobiście ofiarował Bibliotece znaczne ilości własnych książek, a także organizował wieczorki poetyckie, odczyty oraz zabawy taneczne w celu pozyskania dodatkowych funduszy na rzecz placówki.
Zabawa urządzona dnia 31 grudnia na korzyść Biblioteki Publicznej powiodła się w zupełności. Już to samo, że do protektorów, ze względu na cel, zaliczano tak znanych, jak Stefan Żeromski, Tadeusz Miciński, Władysław Reymont, Leon Wyczółkowski, czyniło zabawę niezwykle interesującą dla wszystkich. […] Jakim był nastrój licznie zebranej publiczności, świadczy samorzutnie powstały, owacyjny wyraz uznania złożony pp. Żeromskim.
W 1905 roku po opuszczeniu Zakopanego i udaniu się do Nałęczowa, pisarz w dalszym ciągu pozostawał w kontakcie z Biblioteką Publiczną w Zakopanem. Był twórcą wstępu do sprawozdania z działalności i stanu tejże placówki oświatowej od 1 I 1912 do 1 I 1913 roku. W ramach wdzięczności zakopiańska Biblioteka w 1914 roku mianowała Żeromskiego jej honorowym członkiem, a od 1965 roku nosi Jego imię.
Od roku 1909 Żeromski współpracował z organizacją Towarzystwa Pisarzy Polskich i brał udział w inicjatywie sprowadzenia zwłok Juliusza Słowackiego do kraju. W latach 1909-1912 roku pisarz przebywał wraz z synem i żoną Oktawią w Paryżu. Tu też spotkał Annę Zawadzka, kobietę, z którą od 1913 roku związał się na stałe. W tym też roku, we Florencji na świat przyszła córka Stefana Żeromskiego - Monika.
Po wybuchu I wojny światowej zgłosił się do Legionów Polskich, lecz nigdy nie brał czynnego udziału w walkach. Pełnił za to funkcję oficera w krakowskim departamencie wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego, a po powrocie do Zakopanego był bardzo mocno zaangażowany w sprawy Naczelnego Komitetu Zakopiańskiego. Ponadto został prezydentem Rzeczypospolitej Zakopiańskiej - państwa istniejącego od 13 października do 16 listopada 1918 r. na terenie Zakopanego i jego okolic. Wspólnie z Janem Kasprowiczem i Medarderm Kozłowskim stworzył Organizację Narodową przekształconą 1 listopada 1918 roku w Radę Narodową - organ kierowniczy niepodległej, polskiej Rzeczypospolitej Zakopiańskiej, której został przewodniczącym.
[…] powierzono [mi] niemal „dyktaturę” nad Zakopanem i przyległymi dolinkami. Sprawowałem ten niezapomniany, śmieszny i wzniosły urząd przez jedenaście dni, gdy się mama Austria waliła w gruzy. Zaprzysięgłem uroczyście wojsko, policję, szpiclów, gminę, pocztę i telegraf na wierność nowemu Państwu, a nawet prowadziłem wojnę o odzyskanie wsi Głodówka i Sucha Góra od inwazji czeskiej. Mile wspominam te moje przewagi wojenne i dyktatorskie, gdyż zawierają morze wesela.
31 lipca 1918 roku Żeromskiemu zmarł dziewiętnastoletni syn, Adam, któremu zadedykował tekst publicystyczny dotyczący spraw społeczno-politycznych pt. "Początek świata pracy".
W 1919 roku Żeromski zamieszkał w Warszawie, gdzie rok później został wybrany na pierwszego prezesa Zawodowego Związku Literatów Polskich. Uczestniczył także w akcji przedplebiscytowej w regionie Powiśla służącej przyłączeniu tych obszarów do Polski. Ponadto był pomysłodawcą powstania projektu Akademii Literatury, Straży Piśmiennictwa Polskiego, a w 1925 roku został założycielem i pierwszym prezesem polskiego oddziału PEN Clubu - międzynarodowego stowarzyszenia pisarzy założonego w celu promowania przyjaźni oraz intelektualnej współpracy pomiędzy pisarzami z całego świata.
W latach dwudziestych mieszkał w Konstancinie-Jeziornie pod Warszawą, gdzie powstały takie dzieła jak „Wiatr od morza”, za który otrzymał państwową nagrodę literacką, oraz „Przedwiośnie”. Pod koniec życia przeniósł się na Zamek Królewski w Warszawie.
Żeromski zmarł 20 listopada 1925 roku i został pochowany na cmentarzu ewangelicko – reformowanym w Warszawie. Pożegnalne utwory poświęcili mu m.in. Jan Lechoń, Julian Tuwim, Maria Pawlikowska – Jasnorzewska, Leopold Staff, Władysław Broniewski oraz Antoni Słonimski. W 1928 roku w Nałęczowie otwarto muzeum poświęcone pisarzowi.
Bibliografia:
- Eile S., Kasztelewicz S., Stefan Żeromski. Kalendarz życia i twórczości, wyd. 2, Kraków 1976, s. 455.
- Mantyka M., Z dziejów zakopiańskiej Biblioteki 1900-2000, Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, Kraków 2000 r., s. 27-30, 42-43.
-„Przegląd Zakopiański” 6:1904, nr 2 (z 15 XI), s. 15.
-„Przegląd Zakopiański” 7:1905, nr 1 (z 1 I), s. 305.
- http://zeromski.mnki.pl/
